خلاصه ي بیاموزیم های درس زبان فارسی (1)
خلاصه ي بیاموزیم های درس زبان فارسی (1)
قابل استفاده براي دانش آموزان كليّه ي مقاطع تحصيلي
قابل استفاده در مكاتبات اداري
تهيّه و تنظيم :
مهدي سيّدي -دبير زبان و ادبيّات فارسي -
فاطمه عزيزي – دانش آموز سال اوّل دبيرستان نمونه دولتي اسوه –
www.oswe.org
ارديبهشت 1389
بیاموزیم 1
در زبان فارسی خلاف زبان عربی به کار بردن کلماتی چون شاعره ، مدیره ، این جانبه و ... نامناسب است. برای مثال به کسی که شعر بگوید- چه زن باشد چه مرد – (شاعر )گفته می شود.
بیاموزیم 2
همزه(ء) یکی از سي و سه حرف الفبای زبان فارسی است و مانند سایر حرفها در خط فارسی حرکت گذاری نمی شود.پس به جای کلماتی چون ( کاتِب) و (سائِل) بهتر است بنویسیم: کاتب و سائل .در املای کلماتی مانند (منشأ حیات) و جزءِ اوّل) نشانه ي _ نقش نمای اضافه است، نه کسره.
بیاموزیم 3
در زبان فارسی کلماتی هستند که با نشانه جمع عربی یعنی (ات) همراه شده اند که بهتر است از به کار بردن آن ها پرهیز کنیم. از اين به بعد به جاي پيشنهادات ، گزارشات ، سفارشات ، فرمایشات و گرايشات بنويسيم : پيشنهادها ، گزارشها ، سفارشها ،گرايشها و فرمایش ها .
بیاموزیم 4
جملات ( احمد كتاب دارد . كتاب را خواندم ) را مي توان با استفاده از نشانه ي _ به يك جمله خلاصه نمود و نوشت : كتاب احمد را خواندم . به اين نشانه ( _ ) از اين به بعد نقش نماي اضافه مي گوئيم .
بیاموزیم 5
نشانه ی (تنوین)مخصوص کلمات عربی است. پس به جای به کار بردن کلماتی مانند(گاهاٌ ، ناچاراٌ ، زباناٌ ، جاناٌ ، دوماً ، سوماً و ...)بهتر است بگوییم(گاهی، به ناچار ،زبانی ، جانی ، دوم ، سوم و ...)
كاربرد كلمه ي شخصاً به دليل عربي بودن جايز و رايج است .
كاربرد كلماتي چون تلفناً و تلگرافاً به دليل خارجي بودن - دخيل _ صحيح نيست .
بیاموزیم 7
(( صلّي الله عليه و آله ))یک جمله ي دعایی عربی به معنی(درود خداوند بر او و آلش باد)است که در فارسی بسیار رواج دارد.اگر کلمه ي (علیه) را ازاین جمله حذف کنیم ، جمله ی دعایی ناقص و معنای آن چنین مي شود (درود خداوند باد). گاهي به اختصار مي نويسيم ( ص ) فرمود . امّا هنگام خواندن آن بايد گفت : پيامبر (( صلّي الله عليه و آله )) فرمود .
بیاموزیم 8
نوشتن نقش نمای اضافه و رعایت آن به صحیح و سریع خواندن متن کمک می کند و در بعضی از ترکیب ها الزامی است . چرا که اگر آن را ننویسیم کلمه به شکلی غیر از آن چه منظور ماست، خوانده و معنی میشود. برای نمونه(لبِ تشنه)که اگر نقش نمای اضافه به آن اضافه نشود،لبْ تشنه خوانده می شود و معنی آن تغییر می کند.
بیاموزیم 9
جمع هاي مكسّري را كه وارد زبان فارسي شده اند نبايد دوباره جمع بست . پس كاربرد كلماتي مانند اخبارها ، اخلاق ها و ...نادرست است و مي توان به جاي آنها ازمفردشان به اضافه ي نشانه هاي جع فارسي استفاده نمود . مانند :خبرها ، خلق ها
گاهي برخي كلمات جمع مكسّر در معناي مفرد به كار مي روند مانند حقوق ، اسلحه و طلبه كه مفرد آنها حق ، سلاح و طالب مي باشد.
بیاموزیم 10
اگر کلمه ای به (صامت)ختم شود،در حالت اضافه فقط نقش نمای اضافه می گیرد و اگر به (مصوّت) ختم شود علاوه برآن به(ی)میانجی نیز نیازمند است. مثلاً در کلماتی مانند(مرغ ِ سعادت و دست ِ راست) و... فقط نقش نمای اضافه به کار رفته است امّا در تركيباتي مانند ( همايِ سعادت و بويِ گل ) علاوه بر نقش نما ، ( ي) ميانجي هم به كار رفته است .
بیاموزیم 11
اگر در جمله ی پرسشی، یک کلمه ی پرسشی وجود داشته باشد که بتواند جمله را کامل کند، نیازی به آوردن کلمه ي پرسشی دیگری نیست. برای مثال: جمله ی(آیا چگونه می توانیم بر سرعت مطالعه ی خود بیفزاییم؟)، نادرست است.زیرا با وجود صفت پرسشی (چه)، نیازی به آوردن کلمه ی (آیا) نیست و جمله کامل است.
بیاموزیم 12
كاربرد ((به قول معروف)) هنگامي صحيح است كه همراه مثل ها، حکمت ها و سخنان برجسته باشد . برای مثال(آن قدر مطلب را برایش تکرار کردم که به قول معروف زبانم مو درآورد).اگر در جمله ای معمولی و غیر از سخنان برجسته و مثل ها (به قول معروف)بیاید،جمله نادرست است . مانند (آن قدر مطلب را برایش تکرار کردم که به قول معروف خسته شدم .)
بیاموزیم 13
در تركيبات اضافي چنانچه كلمه ي مضاف به مصوّت هاي ( آ – او ) ختم شود املاي اين واژه ها با حرف ميانجي ( ي ) درست است . مانند : هماي سعادت ، سبوي آب ، خداي بزرگ و ... .
در تركيبات اضافي چنانچه كلمه ي مضاف به مصوّت ( اي ) ختم شود املاي اين واژه ها بدون حرف ميانجي ( ي ) درست است . مانند : قاضي شهر ، شادي دلها ، بازي بچّه ها و ... .
بیاموزیم 14
كاربرد بر عليه صحيح نيست . چرا كه از بر به اضافه ي عليه درست شده است و عليه به معناي براو و ضدّاو است و همان معناي بر را مي دهد . بنابراين كاربرد بر همراه عليه حشو – زائد – است و بايد از كاربرد آن پرهيز نمود .
مردم عليه ظلم و جور حاكمان قيام كردند . ( درست )
مردم برعليه ظلم و جور حاكمان قيام كردند. ( نادرست )
بیاموزیم 15
نشانه ي مفعولي ( را ) بايد همراه مفعول يا گروه مفعولي باشد .
مسابقه اي كه ديروز برگزار شد را ديدم . ( درست )
مسابقه اي را كه ديروز برگزار شد ديدم. ( نادرست )
بیاموزیم16
همزه(ء) یکی از سي و سه حرف الفبای زبان فارسی است و هرچند به ( ي ) ميانجي كوچك ( ء ) شباهت دارد امّا مستقل از آن است و اين دو حرف در تركيباتي مانند (( ارائهء گزارش و اسائهء ادب )) در كنار هم ديده مي شوند. در املاي آنها بهتر است به جاي ( ي ) ميانجي كوچك ( ء ) شكل بزرگ آن را به كار ببريم تا موجب بدآموزي نشود. (( ارائه ي گزارش و اسائه ي ادب ))
بیاموزیم17
آوردن دو فعل مشابه در يك جمله ي مركّب حشو و زايد است و مي توان يكي از آن دو را حذف نمود . به عبارت ديگر حذف فعل با قرينه بدون اشكال و بدون قرينه اشتباه است .
هم آنان درباره ي مطبوعات مقاله نوشتند هم ما نوشتيم . ( درست )
هم آنان درباره ي مطبوعات مقاله نوشتند هم ما . ( نادرست )
بیاموزیم18
در خطّ فارسي علاوه برسي و سه حرف الفبای زبان فارسی از نه نشانه ي خطّي ديگر استفاده مي شود كه استفاده ازآنها محدود است زيرا خطّ فارسي نشانه گذاري نمي گردد امّا از ميان آنها مد ، تشديد و تنوين نصب ( ------- ) بيشتر كاربرد دارند و ازبقيّه ي نشانه ها هنگامي استفاده مي كنيم كه رعايت نكردن آنها موجب ابهام و بدفهمي شود. مانند او مآل انديش است ( عاقبت نگر ) چنانچه بنويسيم او مال انديش است ( ثروت انديش ) تفاوت معنايي پيدا خواهد كرد .